Του Χρίστου Αλεξόπουλου
Κυριαρχεί η φθορά των κοινωνικών αξιών, της πολιτισμικής ταυτότητας, της γενικότερης κοινωνικής δραστηριοποίησης του ατόμου στο πλαίσιο των ρόλων, που διεκπεραιώνει, της σχέσης του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον, της πολιτικής λειτουργίας και διαχείρισης της πραγματικότητας.
Τα εκφυλιστικά φαινόμενα είναι ορατά σε πολλούς τομείς, από την πολιτική και τον πολιτισμό μέχρι την κοινωνική λειτουργία και τον ελεύθερο χρόνο των πολιτών.
Για παράδειγμα στην Ελλάδα καταγράφεται αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας ιδιαίτερα στην περίοδο της πανδημίας του κορωνοϊού (Covid-19). Αν αυτό το φαινόμενο συνδυασθεί και με την εκτίμηση της Sounya Swammathan (επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας του World Health Organisation) σε συνέδριο των Financial Times, ότι θα περάσουν τέσσερα έως πέντε χρόνια, μέχρι να τεθεί υπό έλεγχο η πανδημία του κορωνοϊού, τίθενται ζωτικής σημασίας ερωτήματα για την διαχείριση του μέλλοντος.
Επίσης, στην Γερμανία το 2019 τα θύματα της ρατσιστικής βίας με ακροδεξιά και αντισημιτικά χαρακτηριστικά έφτασαν τα 1.347 έτομα, δηλαδή 5 άτομα ημερησίως. Στις 8 από τις 10 περιπτώσεις η βία προκαλεί σωματικό τραυματισμό. Η άσκηση βίας σε βάρος παιδιών και νέων αυξήθηκε 14% σε σύγκριση με το 2018.
Τα στοιχεία για την βία στην Γερμανία δημοσιοποιήθηκαν από το Verband der Beratungsstellen für Betroffene rechter rassistischer und antisemitischer Gewalt (Ένωση των Συμβουλευτικών Οργανώσεων για άτομα που έχουν υποστεί ακροδεξιά ρατσιστική και αντισημιτική βία, VBRG).
Στο Ιράκ με την έναρξη της κρίσης του κορωνοϊού το αυτοαποκαλούμενο Ισλαμικό Κράτος (IS) επέστρεψε στην έντονη δράση, ενώ αυξάνεται η βίαιη αντιπαράθεση με το ιρακινό καθεστώς. Τις επιπτώσεις βέβαια τις υφίστανται οι απλοί πολίτες.
Οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών συνεχίζονται, χωρίς να επιλύονται τα γενεσιουργά αίτια, ούτε και να σχεδιάζεται και να υλοποιείται μια λειτουργική πολιτική κοινωνικής ενσωμάτωσης των προσφύγων στις χώρες υποδοχής. Ιδιαιτέρως στην περίοδο της πανδημίας του κορωνοϊού και των επιπτώσεων στην οικονομία η πολιτική και κοινωνική διαχείριση αυτού του προβλήματος θα είναι πολύ δύσκολη.
Επίσης η κλιματική αλλαγή εξελίσσεται με καταστροφικές για τον άνθρωπο και το φυσικό περιβάλλον επιπτώσεις και η ανθρωπότητα ουσιαστικά «κλείνει τα μάτια» (π.χ. καταστροφή του τροπικού δάσους του Αμαζονίου, συνέχιση εξόρυξης ορυκτών καυσίμων, εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου κ.λ.π.) και δεν προβαίνει στις αναγκαίες αλλαγές στο μοντέλο οργάνωσης των κοινωνιών, ώστε το μέλλον να αποκτήσει βιώσιμα χαρακτηριστικά.
Είναι πλέον ζωτικής σημασίας ανάγκη η αναζήτηση και αντιμετώπιση των αιτίων της πτωτικής πορείας των σύγχρονων κοινωνιών. Ειδάλλως ο συντελούμενος εκφυλισμός της ιστορικής τους διαδρομής θα ολοκληρωθεί με την αυτοαναίρεση τους, διότι τα χρονικά περιθώρια για την λήψη μέτρων και την υλοποίηση τους στενεύουν διαρκώς.
Πολύ σημαντικό ρόλο στην «ελεύθερη πτώση» παίζει η αδυναμία μακροπρόθεσμης λειτουργικής διαχείρισης της ταχύτατα εξελισσόμενης πραγματικότητας στο πλαίσιο του προωθούμενου μοντέλου παγκοσμιοποίησης, το οποίο αυξάνει την πολυπλοκότητα και προσθέτει μη ελεγχόμενες στο εθνικό πεδίο παραμέτρους εξέλιξης, ενώ ταυτοχρόνως το πολιτικό σύστημα περιορίζεται στα εθνικά όρια αναφοράς του και δεν λειτουργεί ως μηχανισμός σχεδιασμού της πορείας της παγκόσμιας κοινότητας ως ενιαίου μορφώματος και λήψης ανάλογων δεσμευτικών αποφάσεων πλανητικής εμβέλειας.
Το πρόβλημα δε αποκτά μεγαλύτερες διαστάσεις, αν συνυπολογισθεί και η χρησιμοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας στους διάφορους τομείς κοινωνικής δραστηριοποίησης, η οποία προσδίδει μεγαλύτερη ταχύτητα και πολυπλοκότητα στην δυναμική της εξέλιξης, χωρίς όμως να ελέγχονται οι επιπτώσεις στον άνθρωπο (π.χ. επαφή με την αποσπασματική εικονική εκδοχή της πραγματικότητας και ανάλογου προσανατολισμού διαμόρφωση γνώμης και στάσης) και στην πολιτική διαχείριση της εξέλιξης σε βάθος χρόνου (π.χ. συσσώρευση πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο, οι οποίες αργούν να γίνουν αντικείμενο ταχύτατης επεξεργασίας για την διαμόρφωση αξιόπιστου σχεδίου για την πορεία στο μέλλον).
Εξάλλου η μη έκφραση του ανθρώπινου και του κοινωνικού συμφέροντος από την πολιτική, στο μέτρο που οριοθετείται μονοδιάστατα από τον συστημικό πραγματισμό (λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση των κοινωνικών συστημάτων), αποστασιοποιεί τον πολίτη από την συνειδητοποίηση και ανάληψη της κοινωνικής ευθύνης, που του αναλογεί, για την πορεία της ανθρώπινης οντότητας πέρα από τα όρια του ατομικού βιολογικού χρόνου.
Στην «ελεύθερη πτώση» των κοινωνιών συμβάλλει και η συρρίκνωση της κοινωνικής λειτουργίας του ατόμου, με αποτέλεσμα την μη παραγωγή κοινωνικών αξιών μετά από διεργασίες στην κοινωνική βάση, στις οποίες εκφράζονται οι ανάγκες, που προκύπτουν από την κοινή βίωση του χρόνου.
Το κενό, που δημιουργείται, «καλύπτεται» με την μαζοποίηση των κοινωνιών και την μηχανιστική διαμόρφωση κοινωνικών στάσεων με την διοχέτευση προτύπων, τα οποία υποκαθιστούν ακόμη και την ελεύθερη βούληση των πολιτών ως μέσου για την μορφοποίηση κοινωνικών και πολιτικών στάσεων.
Αυτό βέβαια έχει επιπτώσεις και στην δημοκρατία και στην δυνατότητα ουσιαστικής συμμετοχής των πολιτών στην πολιτική λειτουργία, ώστε να εκφράζεται το κοινωνικό συμφέρον.
Αρνητική επίσης παράμετρος της πραγματικότητας είναι η μονοδιάστατη κυριαρχία του ατομικού οικονομικού συμφέροντος στο επίπεδο των κοινωνικών αξιών και η ταύτιση της ατομικής οικονομικής ευημερίας με το ύψιστο αγαθό στη ζωή του ανθρώπου.
Αυτός ο αξιακός προσανατολισμός συνοδεύεται με ανταγωνιστική λογική, χωρίς να ισορροπείται με το κοινωνικό συμφέρον και την κοινωνική δικαιοσύνη. Γι΄ αυτό σε περιόδους κρίσης, όπως είναι του κορωνοϊού και των οικονομικών και ευρύτερων παρενεργειών του, διευρύνονται οι ανισότητες, ενώ κυριαρχεί στις κοινωνίες η ανασφάλεια και η μεγάλη ρευστότητα, με αποτέλεσμα οι πολίτες να είναι ευάλωτοι στον εξιδανικευτικό λόγο πολιτικών μορφωμάτων, τα οποία κινούνται στα όρια της δημοκρατικής λειτουργίας, καθώς και στην λογική της συνομωσιολογίας (μέχρι και αξιωματούχοι της καθολικής εκκλησίας στην Γερμανία συνυπογράφουν κείμενα, που αποδίδουν την πανδημία του κορωνοϊού σε επιδιώξεις άγνωστων δυνάμεων να ελέγχουν τον πλανήτη).
Βέβαια τέτοιες συνομωσιολογικές λογικές και το κλίμα, που δημιουργούν, αξιοποιούνται από τα διάφορα κόμματα για να στηρίζουν την πολιτική επικοινωνία στην εξιδανίκευση και στον γενικευτικό λόγο και να συνδέουν την αποκατάσταση καλύτερων συνθηκών ζωής με το μέλλον, το οποίο με αυτό τον τρόπο αποκτά ονειρικό περιεχόμενο.
Δεν αναλύεται από τους πολίτες η πραγματικότητα και οι ρεαλιστικές δυνατότητες μετάβασης στην ονειρική περίοδο, που εμπεριέχει ο πολιτικός λόγος.
Γι΄ αυτό εύκολα έρχεται η απογοήτευση και η δυσπιστία ως προς την ειλικρίνεια των πολιτικών προθέσεων. Αυτό είναι το τίμημα της μη ουσιαστικής συμμετοχής των πολιτών στην πολιτική λειτουργία στο πλαίσιο των δομών της κοινωνίας πολιτών.
Τέλος η εικόνα της «ελεύθερης πτώσης» των κοινωνιών ολοκληρώνεται με την ισοπέδωση των πολιτισμικών ταυτοτήτων τους και την καλλιέργεια μόνο καταναλωτικής συνείδησης στα μέλη τους, χωρίς η νέα πραγματικότητα, που διαμορφώνεται, να είναι προϊόν όσμωσης πολιτισμικών εκδοχών.
Το ερώτημα, που τίθεται αυτόματα, είναι, αν αυτή η κοινωνική πορεία μπορεί να αλλάξει κατεύθυνση και να αποκτήσει βιώσιμα χαρακτηριστικά με την αντιμετώπιση των αιτίων, που προκαλούν την φθορά.
Το εγχείρημα δεν είναι εύκολο, διότι προϋποθέτει την αλλαγή του τρόπου ζωής και οργάνωσης των κοινωνιών στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης τους. Αυτό θα έχει μεγάλο οικονομικό και πολιτικό κόστος.
Όμως, η αδιέξοδη «ελεύθερη πτώση» δεν μπορεί να συνεχισθεί. Το πολιτικό σύστημα και οι δομές της κοινωνίας πολιτών με την συνδρομή της επιστημονικής κοινότητας πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να ενεργοποιηθούν αναλόγως.
Άλλος δρόμος δεν υπάρχει.
Ακολουθήστε το Lykavitos.gr στο Google News
και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις