Οι πρόσφατες παγκόσμιες πολιτικές εξελίξεις μας υποχρεώνουν να δούμε με διαφορετικό φως τις ιδέες και τα συμπεράσματα κάποιων από τους αρχαίους φιλόσοφους της πολιτικής και της εξέλιξης των πολιτευμάτων. Ανάμεσά τους, ο Πλάτων έρχεται με ιδιαίτερο δυναμισμό στην επικαιρότητα. Είναι γνωστό πως ο μεγάλος αυτός Έλληνας κλασσικός φιλόσοφος δεν έβλεπε με ιδιαίτερη συμπάθεια τις παραδοσιακές μορφές δημοκρατίας. Εκτιμούσε πως η άσκηση εξουσίας από ανεκπαίδευτους πολίτες μπορούσε να οδηγήσει σε πολιτικά αδιέξοδα.
Γράφει ο Ανδρέας Ανδριανόπουλος
Ο Πλάτων πίστευε στην παρουσία ενός φιλόσοφου βασιλιά που θα κυβερνούσε δίκαια, με γνώση και σοφία. Οπως περίπου πίστευε και ο Κομφούκιος. Προειδοποιούσε πως η απόλυτη δημοκρατία εύκολα οδηγεί στην κυριαρχία του όχλου κι' από εκεί στην δημαγωγία, την ολιγαρχία και, τέλος, στην τυραννία. Η απόλυτη δημοκρατία δύσκολα επιβιώνει δίχως να κυλίσει σύντομα σε αυταρχικότερες μορφές διακυβέρνησης. Στην εποχή μας μάλιστα αυτές οι εκδηλώσεις αυταρχισμού συνιστούν σε πολλές περιπτώσεις το φυσικό επακόλουθο μιας εκφυλιστικής πορείας της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
Οταν ο λαός αρχίσει να αισθάνεται ανασφαλής η φοβισμένος είναι ενδεχόμενο να στραφεί προς ένα προστάτη θυσιάζοντας πρόθυμα μέρος των ελευθεριών του. Κάτι τέτοιο βλέπουμε να γίνεται τελευταία στις ΗΠΑ όπου, όπως λέει ο Martin Wolfe, ένα είδος "πλουτολαϊκισμού" έχει πάρει τα ηνία της εξουσίας απολαμβάνοντας την εμπιστοσύνη μεγάλου μέρους των λαϊκών στρωμάτων. Εκμεταλλεύεται δηλαδή λαϊκιστικά συνθήματα για πλουτοκρατικούς στόχους. Αν και αυτές οι θέσεις του Wolfe είναι πολιτικά προκατειλημμένες, δεν υπάρχει αμφιβολία πως το πολιτικό φαινόμενο των ΗΠΑ σήμερα βρίσκεται κοντά στο πρότυπο που είχε περιγράψει ο Πλάτων για την ενδεχόμενη αρνητική πορεία στην οποία μπορεί, κάτω από ορισμένες συνθήκες, να οδηγηθεί η δημοκρατία.
Εκτός όμως του Πλάτωνα, και ο Αριστοτέλης είχε πολλές αμφιβολίες για τα αδιέξοδα στα οποία ενδεχόμενα μπορούσε να οδηγήσει η δημοκρατία. Η δημαγωγία, η ανελεύθερη δημοκρατία και ένα είδος "τυραννίας της πλειοψηφίας" θα μπορούσε να προκύψει από μια ανεξέλεγκτη κυριαρχία του λαού. Γι' αυτόν, οι συνταγματικοί περιορισμοί που σήμερα ισχύουν σε πολλές χώρες κατοχυρώνοντας τα δικαιώματα των μειοψηφιών θα αποτελούσαν νόθευση του γνήσιου δημοκρατικού ιδεώδους. Εξ' ου και οι κίνδυνοι που διέβλεπε.
Το πάντρεμα της δημοκρατίας με την προστασία ατομικών και οικονομικών δικαιωμάτων, που συνιστά σήμερα τον ιδανικό συνδυασμό φιλελεύθερης δημοκρατίας και οικονομίας της αγοράς (ένα ούτως η άλλως πολύ δύσκολο σύγχρονο εγχείρημα), σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, δεν θα είχε πολλές προοπτικές επιτυχίας... Εξάλλου σύμφωνα με πολύ πρόσφατες μελέτες η γνώμη των νεώτερων γενεών σήμερα στρέφονται μακρυά από την δημοκρατία και υπέρ κάποιου ισχυρού αρχηγού (λχ. R.S.Foa και Yascha Mounk, "The Danger of Deconsolidation: The Democratic Disconnect". Journal of Democracy, τ. 27, αρ. 3, Ιούλιος 2016).
Είναι αρκετά περίεργο, αλλά είναι σαφές πως οι προτιμήσεις των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων ήταν μάλλον προς την πλευρά μιας αυστηρότερης, πειθαρχημένης, δημοκρατίας που θα κρατούσε σε πειθαρχία τον όχλο και που θα διευκόλυνε ξεχωριστούς, ηθικούς, ανθρώπους να βρεθούν στην εξουσία, οδηγώντας τις χώρες τους με σταθερό χέρι προς την ευημερία.