Κατά τη διάρκεια του πολέμου με την Ουκρανία, ο αριθμός των δισεκατομμυριούχων στη Ρωσία έφτασε σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Ωστόσο, στα 25 χρόνια που ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν βρίσκεται στην εξουσία, οι πλούσιοι και ισχυροί της Ρωσίας – γνωστοί ως ολιγάρχες – έχουν χάσει σχεδόν όλη την πολιτική τους επιρροή, σχολιάζει το BBC.
Όλα αυτά είναι καλά νέα για τον Ρώσο πρόεδρο. Οι δυτικές κυρώσεις δεν κατάφεραν να μετατρέψουν τους υπερπλούσιους σε αντιπάλους του, ενώ η πολιτική του «καρότου και μαστιγίου» τους μετέτρεψε σε σιωπηλούς υποστηρικτές του.
Ο πρώην δισεκατομμυριούχος τραπεζίτης Ολέγκ Τίνκοφ ξέρει ακριβώς πώς λειτουργούν τα «μαστίγια».
Την επόμενη μέρα, αφού χαρακτήρισε τον πόλεμο «τρελό» σε μια ανάρτηση στο Instagram, το Κρεμλίνο επικοινώνησε με τα στελέχη της εταιρείας του. Τους ενημέρωσαν ότι η Tinkoff Bank, η δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα της Ρωσίας εκείνη την εποχή, θα εθνικοποιούνταν, εκτός αν διακόπτονταν όλες οι σχέσεις με τον ιδρυτή της.
«Δεν μπορούσα να συζητήσω την τιμή», δήλωσε ο Τίνκοφ στη New York Times. «Ήταν σαν να ήμουν όμηρος – παίρνεις ό,τι σου προσφέρουν. Δεν μπορούσα να διαπραγματευτώ».
Μέσα σε μια εβδομάδα, μια εταιρεία συνδεδεμένη με τον Ποτάνιν - τον πέμπτο πλουσιότερο επιχειρηματία της Ρωσίας, ο οποίος προμηθεύει νικέλιο για κινητήρες μαχητικών αεροσκαφών - ανακοίνωσε ότι αγόραζε την τράπεζα. Πωλήθηκε για μόλις το 3% της πραγματικής της αξίας, σύμφωνα με τον Τίνκοφ.
Τελικά, ο Τίνκοφ έχασε σχεδόν 9 δισ. δολάρια από την περιουσία που κάποτε είχε και έφυγε από τη Ρωσία.
Αυτό απέχει πολύ από την κατάσταση που επικρατούσε πριν ο Πούτιν γίνει πρόεδρος.
Στα χρόνια που ακολούθησαν τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, ορισμένοι Ρώσοι έγιναν πάμπλουτοι αποκτώντας την ιδιοκτησία τεράστιων επιχειρήσεων που προηγουμένως ανήκαν στο κράτος και εκμεταλλευόμενοι τις ευκαιρίες του αναδυόμενου καπιταλισμού της χώρας τους.
Ο νεοαποκτηθείς πλούτος τους έφερε επιρροή και εξουσία σε μια περίοδο πολιτικής αναταραχής και έγιναν γνωστοί ως ολιγάρχες.
Ο πιο ισχυρός ολιγάρχης της Ρωσίας, Μπόρις Μπερεζόφσκι, ισχυρίστηκε ότι οργάνωσε την άνοδο του Πούτιν στην προεδρία το 2000, και χρόνια αργότερα ζήτησε συγχώρεση για αυτό: «Δεν είδα σε αυτόν τον άνθρωπο τον μελλοντικό άπληστο τύραννο και σφετεριστή, τον άνθρωπο που θα καταπατούσε την ελευθερία και θα σταματούσε την ανάπτυξη της Ρωσίας», ανέφερε το 2012.
Ο Μπερεζόφσκι μπορεί να υπερέβαλε τον ρόλο του, αλλά οι ολιγάρχες της Ρωσίας ήταν σίγουρα ικανοί να κινούν τα νήματα στα ανώτατα κλιμάκια της εξουσίας.
Λίγο περισσότερο από ένα χρόνο μετά την απολογία του, ο Μπερεζόφσκι βρέθηκε νεκρός υπό μυστηριώδεις συνθήκες στην εξορία του στο Ηνωμένο Βασίλειο. Μέχρι τότε, η ρωσική ολιγαρχία είχε επίσης πεθάνει οριστικά.
Επομένως, όταν ο Πούτιν συγκέντρωσε τους πλουσιότερους της Ρωσίας στο Κρεμλίνο λίγες ώρες μετά την εντολή για πλήρη εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, δεν μπορούσαν να κάνουν και πολλά για να αντιταχθούν, παρόλο που γνώριζαν ότι η περιουσία τους επρόκειτο να υποστεί τεράστιο πλήγμα.
«Ελπίζω ότι υπό αυτές τις νέες συνθήκες, θα συνεργαστούμε εξίσου καλά και με την ίδια αποτελεσματικότητα», τους είπε.
Ένας δημοσιογράφος που παρευρέθηκε στη συνάντηση περιέγραψε τους δισεκατομμυριούχους ως «χλωμούς και στερημένους ύπνου».
Η περίοδος πριν την εισβολή ήταν πολύ κακή για τους δισεκατομμυριούχους της Ρωσίας, όπως και η περίοδος που ακολούθησε αμέσως μετά.
Σύμφωνα με το περιοδικό Forbes, από τον Απρίλιο του 2022, ο αριθμός τους μειώθηκε από 117 σε 83 λόγω του πολέμου, των κυρώσεων και της αποδυνάμωσης του ρουβλιού. Συνολικά, έχασαν 263 δισ. δολάρια, ή 27% του πλούτου τους κατά μέσο όρο.
Ωστόσο, τα χρόνια που ακολούθησαν έδειξαν ότι η συμμετοχή στην πολεμική οικονομία του Πούτιν θα απέφερε τεράστια οφέλη.
Οι πολυτελείς δαπάνες για τον πόλεμο ώθησαν την οικονομική ανάπτυξη της Ρωσίας σε ποσοστό άνω του 4% ετησίως το 2023 και το 2024. Αυτό ήταν θετικό ακόμη και για τους υπερπλούσιους της Ρωσίας που δεν κέρδιζαν δισεκατομμύρια απευθείας από συμβάσεις άμυνας.
Το 2024, περισσότεροι από τους μισούς δισεκατομμυριούχους της Ρωσίας είτε διαδραμάτισαν κάποιο ρόλο στον εφοδιασμό του στρατού είτε επωφελήθηκαν από την εισβολή, σύμφωνα με τον Giacomo Tognini του Forbes. «Όλο αυτό χωρίς να υπολογίζουμε όσους δεν εμπλέκονται άμεσα, αλλά χρειάζονται κάποια σχέση με το Κρεμλίνο. Και νομίζω ότι είναι δίκαιο να πούμε ότι όποιος διευθύνει μια επιχείρηση στη Ρωσία πρέπει να έχει κάποια σχέση με την κυβέρνηση», δήλωσε στο BBC.
Φέτος, ο αριθμός των δισεκατομμυριούχων στη Ρωσία που περιλαμβάνονται στη λίστα του Forbes έφτασε το υψηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί ποτέ, με 140 άτομα. Η συνολική αξία τους (580 δισ. δολάρια) ήταν μόλις 3 δισ. δολάρια χαμηλότερη από το υψηλότερο επίπεδο που είχε καταγραφεί το έτος πριν από την εισβολή.
Ενώ επιτρέπει στους πιστούς να αποκομίζουν κέρδη, ο Πούτιν τιμωρεί συστηματικά όσους αρνούνται να συμμορφωθούν.
Οι Ρώσοι θυμούνται πολύ καλά τι συνέβη στον πετρελαϊκό μεγιστάνα Μιχαήλ Χοντορκόφσκι. Ο κάποτε πλουσιότερος άνθρωπος της Ρωσίας, πέρασε 10 χρόνια στη φυλακή μετά την ίδρυση μιας οργάνωσης υπέρ της δημοκρατίας το 2001.
Από την εισβολή στην Ουκρανία, σχεδόν όλοι οι πλούσιοι της Ρωσίας έχουν παραμείνει σιωπηλοί, και οι λίγοι που έχουν εκφράσει δημόσια την αντίθεσή τους έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τη χώρα τους και μεγάλο μέρος της περιουσίας τους.
Οι πλουσιότεροι της Ρωσίας είναι σαφώς καθοριστικοί για την πολεμική προσπάθεια του Πούτιν, και πολλοί από αυτούς, συμπεριλαμβανομένων των 37 επιχειρηματιών που κλήθηκαν στο Κρεμλίνο στις 24 Φεβρουαρίου 2022, έχουν στοχοποιηθεί από τις δυτικές κυρώσεις.
Αλλά αν η Δύση ήθελε να τους φτωχύνει και να τους στρέψει εναντίον του Κρεμλίνου, απέτυχε, δεδομένου του συνεχιζόμενου πλούτου και της απουσίας διαφωνιών μεταξύ των Ρώσων δισεκατομμυριούχων.
Αν κάποιος από αυτούς είχε σκεφτεί να αυτομολήσει στη Δύση με τα δισεκατομμύρια του, οι κυρώσεις το έκαναν αδύνατο.
«Η Δύση έκανε ό,τι ήταν δυνατόν για να εξασφαλίσει ότι οι Ρώσοι δισεκατομμυριούχοι θα συσπειρωθούν γύρω από τη σημαία», δήλωσε ο Αλεξάντερ Κολιάντρ του Κέντρου Ανάλυσης Ευρωπαϊκής Πολιτικής (CEPA). «Δεν υπήρχε απολύτως κανένα σχέδιο, καμία ιδέα, κανένας σαφής τρόπος για κανέναν από αυτούς να εγκαταλείψει το πλοίο. Επιβλήθηκαν κυρώσεις στα περιουσιακά στοιχεία τους, οι λογαριασμοί τους πάγωσαν, τα ακίνητά τους κατασχέθηκαν. Όλα αυτά βοήθησαν ουσιαστικά τον Πούτιν να κινητοποιήσει τους δισεκατομμυριούχους, τα περιουσιακά τους στοιχεία και τα χρήματά τους, και να τα χρησιμοποιήσει για να στηρίξει την ρωσική πολεμική οικονομία», δήλωσε ο Κολιάντρ στο BBC.
Η έξοδος ξένων εταιρειών μετά την εισβολή στην Ουκρανία δημιούργησε ένα κενό που γρήγορα καλύφθηκε από επιχειρηματίες φιλικούς προς το Κρεμλίνο, στους οποίους επιτράπηκε να αγοράσουν εξαιρετικά κερδοφόρα περιουσιακά στοιχεία σε χαμηλές τιμές.
Αυτό δημιούργησε μια νέα «στρατιά ενεργών υποστηρικτών», υποστήριξε η Αλεξάνδρα Προκοπένκο του Carnegie Russia Eurasia Center. «Η μελλοντική τους ευημερία εξαρτάται από τη συνεχιζόμενη αντιπαράθεση μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης», πρόσθεσε.
Μόνο το 2024, 11 νέοι δισεκατομμυριούχοι εμφανίστηκαν στη Ρωσία με αυτόν τον τρόπο, σύμφωνα με τον Giacomo Tognini.
Ο ηγέτης της Ρωσίας διατηρεί σταθερό έλεγχο στους βασικούς παράγοντες της χώρας, παρά τον πόλεμο και τις δυτικές κυρώσεις και, από ορισμένες απόψεις, εξαιτίας αυτών.